Όλοι γνωρίζουμε μερικούς από τους γνωστότερους εγκληματίες στην ιστορία της ανθρωπότητας, όπως το διαβόητο gangster Al Capone ή το διάσημο δίδυμο ληστών Bonnie & Clyde. Έχουμε ακούσει για τα εγκλήματα τους, τη σύλληψη και τις ποινές που τους απαγγέλθηκαν, μιας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ακολούθησαν τα βήματα τους από το πρώτο έγκλημα έως και τη τελευταία στιγμή της δίκης.
Αλλά έως εκεί.. με το που πέρασαν τις πόρτες των φυλακών ήταν σαν να χάθηκαν από προσώπου γης! Οτιδήποτε συνέβη στο εσωτερικό τους παρέμεινε τις -περισσότερες των περιπτώσεων- άγνωστο...

Ματιά σε μία Παράλληλη και Άγνωστη Ιστορία
Ας σταθούμε όμως μία στιγμή για να σκεφτούμε τη βαθύτερη ψυχολογική κατάσταση που χαρακτηρίζει τις φυλακές και τους τροφίμους αυτών. Οι –διαφόρων ειδών- εγκληματίες, ως άνθρωποι που έχουν θέσει εαυτών εκτός κοινωνίας, περιορίζονται σε έναν άλλο, παράλληλο κόσμο με διαφορετικούς κανόνες και ελευθερίες, με διαφορετικές πλέον αξίες και στόχους.. σε έναν κόσμο μακριά από την προσοχή της εκάστοτε κοινής γνώμης.
Αποτέλεσμα; Τα γεγονότα που εκτυλίσσονται σ’ αυτόν σπάνια να καταγράφονται σε ιστορικά αρχεία, μορφοποιώντας έτσι με την πάροδο του χρόνου μία δεύτερη, παράλληλη και άγνωστη ιστορία.. «απαγορευμένη» μέχρι πριν λίγα χρόνια για τους απλούς ανθρώπους.
Και λέω «μέχρι πριν λίγα χρόνια», γιατί πριν από περίπου μία δεκαετία άνοιξε τις πόρτες του το Museo Criminologico (Εγκληματολογικό Μουσείο) στη Ρώμη, το πιο οργανωμένο και πλούσιο σχετικό μουσείο παγκοσμίως.

Που έγκειται όμως η σημαντικότητα του; Όπως αναφέρει και ο Giovanni Tinebra, Πρόεδρος της ιταλικής Διοίκησης Φυλακών:
«[Το μουσείο] προσφέρει τροφή για σκέψη σε κάθε έναν που επιθυμεί να εξερευνήσει ζητήματα που αποτελούν λιγότερο γνωστές πτυχές της ιταλικής ιστορίας.
Η ιστορία της φυλάκισης και της δικαιοσύνης μπορεί να αναδημιουργηθεί μέσω μνημών, αντικειμένων, φωτογραφιών και εγγράφων, και με αυτό τον τρόπο είναι εφικτό να εφοδιάσουμε τη νέα γενιά με τα απαραίτητα εργαλεία ώστε να αναδημιουργήσει μία πραγματικότητα που, για τους περισσότερους ανθρώπους, παραμένει άγνωστη!»

Η Ιστορία της Μουσειακής Εγκληματολογίας...
Το Museo Criminologico της ιταλικής πρωτεύουσας δεν αποτελεί την πρώτη συλλογή του είδους, μήτε καν το πρώτο σχετικό μουσείο, αλλά το πιο οργανωμένο στην ιστορία της μουσειακής εγκληματολογίας, η οποία ξεκινάει γύρω στο.. 1873.
Εκείνη τη χρονιά, η πρώτη συλλογή «σωφρονιστικών» αντικειμένων δημιουργήθηκε στη Ρώμη για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Στεγάστηκε στις Φυλακές Mantellate, όπου λειτουργούσε η σχολή Σωφρονιστικών Υπαλλήλων, και ήταν προσβάσιμη μόνο σε σπουδαστές της σχολής. Λίγα χρόνια αργότερα, ο Γενικός Επιθεωρητής Φυλακών Martino Beltrani Scalia εμπλούτισε τη συλλογή με επιπλέον αντικείμενα, με την ελπίδα να μπορέσει κάποτε να λειτουργήσει ως ένα πραγματικό μουσείο για το ευρύ κοινό.
Μάλιστα, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, άρχισε να αναπτύσσεται ένα εκτεταμένο ενδιαφέρον σε ολόκληρη την Ευρώπη, οδηγώντας στην οργάνωση και έκθεση -στο ευρύ κοινό- αρκετών παροδικών σχετικών συλλογών, όπως έγινε για παράδειγμα στη Ρώμη το 1885 υπό την επίβλεψη του Διεθνούς Σωφρονιστικού Συμβουλίου.
Κάπως έτσι, εξαιτίας εν μέρει του μεγάλου ενδιαφέροντος της κοινωνίας για το σωφρονιστικό σύστημα, επιτεύχθηκε για πρώτη φορά στην ιστορία της Ιταλίας αναδιαμόρφωση φυλακής το 1891! Σύντομα μάλιστα, παρά το γεγονός ότι οι πρώτες συλλογές δημιουργήθηκαν μέσα σε πανεπιστημιακά εργαστήρια και αστυνομικά τμήματα, δημιουργήθηκε και η ανάγκη για σχετικά μουσεία.

...και η Γέννηση του Museo Criminologico
Έτσι, καταλήξαμε στην αρχική ίδρυση του Museo Criminologico, το 1931, όπου επιτρεπόταν η είσοδος μόνο σε εξουσιοδοτημένους επισκέπτες. Το 1932, μετά από σχετική εντολή της ιταλικής κυβέρνησης προς τους διευθυντές των φυλακών, άρχισαν να καταφθάνουν στο μουσείο «εργαλεία βασανιστηρίων και εκτελέσεων που χρησιμοποιούνταν κατά το παρελθόν και πλέον σκουριάζουν στις αποθήκες των φυλακών, έγγραφα ιστορικής αξίας και γενικά αντικείμενα που αφορούν το σωφρονιστικό σύστημα».
Αποτέλεσμα; Σύντομα η φήμη του μουσείου εξαπλώθηκε διεθνώς ως μία πλούσια ιστορική και επιστημονική βάση δεδομένων, επισκιάζοντας σταδιακά το μουσείο Lombroso του Τορίνο που επί χρόνια κρατούσε τα ηνία.

Μετά από μία μεγάλη περίοδο αδιαφορίας -αποτέλεσμα της οποίας ήταν το κλείσιμο του μουσείου το 1976- εν έτη 1991 η Διοίκηση Φυλακών άρχισε την αναδιοργάνωση του, ενώ παράλληλα κατάφερε να άρει το περιοριστικό καθεστώς προσβασιμότητας που υπήρχε.
Τελικά, το μουσείο άνοιξε ξανά τις πόρτες του το Φεβρουάριο του 1994, αυτή τη φορά για όλο τον κόσμο, ως μία μοναδική συλλογή άκρως εξακριβωμένων ντοκουμέντων από την Παπική Ιερά Εξέταση έως τα σύγχρονα σωφρονιστικά συστήματα του 20ου αιώνα.

Όπως επιβεβαιώνει και ο C. Polidori:
«Δεν υπάρχει συλλογή ανάλογη με αυτή που οργάνωσε η ιταλική Διοίκηση Φυλακών, η οποία συγκέντρωσε πλήθος εγκληματολογικών δεδομένων, εργαλείων που χρησιμοποιούνταν σε διάφορα σωφρονιστικά συστήματα, καθώς και στοιχείων κοινωνιολογίας και εγκληματικής ψυχολογίας που αναπτύχθηκαν χάρη σε εγκληματολογικές υποθέσεις και αποτελούν μία αστείρευτη πηγή πληροφοριών».

Επίσκεψη στο Μουσείο
Έτσι, αν βρεθείτε κάποτε στην αιώνια πόλη με διάθεση να επισκεφτείτε μέρη πέρα της πεπατημένης, κατευθυνθείτε με metro ή αστικό προς την οδό Via del Gonfalone και τον αριθμό 29, όπου στεγάζετε το Museo Criminologico.
Αν για οποιοδήποτε λόγο χαθείτε, μην διστάσετε να ρωτήσετε τους ντόπιους για το Museo Crimi-nologico di Roma ή να επικοινωνήσετε τηλεφωνικά με το +39 06 68300234. Όπως και να’ χει, φροντίστε να το επισκεφτείτε από Τρίτη έως Σάββατο το πρωί μεταξύ 9- 13 και το απόγευμα μεταξύ 14:30- 18:30 (Τρίτη και Πέμπτη), όταν και είναι ανοικτό για το κοινό.
Αν δεν είστε κάτω των 18 ετών ή άνω των 60, ή υπάλληλος του χώρου της Δικαιοσύνης ή τέλος δημοσιογράφος, θα χρειαστεί να πληρώσετε 2 ευρώ αντίτιμο για την είσοδο σας, ενώ ο εξαιρετικός κατάλογος του μουσείου (10 ευρώ) θα καλύψει την αδικαιολόγητη έλλειψη ξεναγών, βοηθώντας σας να περιηγηθείτε στα τρία τμήματα του μουσείου που διαμορφώνονται βάση χρονολογίας των εκθεμάτων.

Γνωρίζοντας τον Άγνωστο «Σωφρονισμό» του Μεσαίωνα!
Ξεκινώντας χρονολογικά την περιήγηση σας, θα έρθετε αντιμέτωποι με το αμφιλεγόμενο σύστημα δικαιοσύνης των Σκοτεινών Αιώνων (Dark Ages) της Ευρώπης, το οποίο σε αρκετές περιπτώσεις επιβίωσε έως και τον 18ο αιώνα και εστίαζε σε εργαλεία βασανιστηρίων και εκτελέσεων.
Έτσι, μεταξύ άλλων, θα έχετε την ευκαιρία να περιεργαστείτε το Τσεκούρι Αποκεφαλισμού που έφτασε εδώ από το Museo di Castel Sant’Angelo το 1934, το Ξίφος της Δικαιοσύνης που χρησιμοποιήθηκε για τον αποκεφαλισμό της Beatrice Cenci το 1599, τη Σιδερά Παρθένα της Νυρεμβέργης, την αποκαλούμενη Ουγγρική Καρέκλα Βασανιστηρίων που χρησιμοποιούνταν μεταξύ 16ου και 17ου αιώνα κατά την ανάκριση γυναικών που κατηγορούνταν για μαγεία, το «χαλινό των συκοφαντών» (σιδερένια μάσκα) που τοποθετούνταν πάνω στο πρόσωπο γυναικών που κατηγορούνταν για κουτσομπολιά ή συκοφαντία, μαστίγια, μία τεράστια συλλογή από σιδερένιες καρέκλες που στόχο είχαν την τιμωρία, τον περιορισμό ή τη μεταφορά των κρατουμένων κατά τον 18ο αιώνα, κ.α.
Επίσης, σε ειδικό δωμάτιο αφιερωμένο στο μεταίχμιο μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα, θα δείτε την περιώνυμη κόκκινη κάπα που φορούσε ο παπικός εκτελεστής Mastro Titta κατά τις δημόσιες εκτελέσεις, τρεις γκιλοτίνες συμπεριλαμβανομένης αυτής που βρισκόταν στην Piazza del Popolo της Ρώμης έως το 1869, το «χιτώνιο της παρηγοριάς» που υποτίθεται ότι φρόντιζε τη ψυχή των μελλοθανάτων κρατουμένων, καθώς και διάφορα τσίγκινα κύπελα από όπου ο κρατούμενος έπινε την τελευταία σταγόνα κρασιού πριν εκτελεστεί.

Η Εξέλιξη του Σωφρονισμού και η Γέννηση της Εγκληματολογικής Επιστήμης
Περνώντας τώρα στα δύο άλλα τμήματα του μουσείου, αφιερωμένα αντίστοιχα στον 19ο και 20ο αιώνα, παρατηρούμε ότι η φύση των εκθεμάτων σταδιακά αλλάζει όπως ακριβώς και η ανθρώπινη αντίληψη περί σωφρονισμού ανά τους εν λόγω αιώνες.
Έτσι, στις προθήκες της δεύτερης συλλογής (19ος αι.) εκτίθενται αντίτυπα από μελέτες πάνω στην εγκληματολογική ανθρωπολογία και τις τεχνικές της, με ιδιαίτερο ενδιαφέρον να παρουσιάζουν οι έρευνες του Cesare Lombroso που συνοδεύονται από το κρανίο του εγκληματία Giuseppe Villella (στο οποίο βρήκε αποδείξεις σχετικά με την κληροδότηση της εγκληματικής τάσης από γενιά σε γενιά!), καθώς και αντίστοιχες των διάσημων εγκληματολόγων Niceforo, Ferri, κ.α.
Παράλληλα, εκτίθενται ντοκουμέντα από διάφορες εγκληματολογικές έρευνες του αιώνα, όπως π.χ. το κρανίο, ο εγκέφαλος και τα γραπτά του αναρχικού Giovanni Passannante που προσπάθησε να δολοφονήσει το Βασιλιά Umberto I στη Νάπολι το 1878.
Τέλος, ένα τμήμα της συλλογής είναι αφιερωμένο στις τεχνικές αναγνώρισης εγκληματιών, από το σύστημα Bertillon και τα δακτυλικά αποτυπώματα, έως τη χρήση φωτογραφιών και ανθρωπομετρικών δεδομένων.

Καθώς περνάμε στο τρίτο τμήμα του μουσείου (20ος αι.), βλέπουμε για ακόμα μία φορά τη φύση των εκθεμάτων να αλλάζει, μιας και πλέον μοιάζουν να μας διηγούνται μερικά από τα πιο ιδιαίτερα γεγονότα της εγκληματολογικής ιστορίας της εποχής.
Κάπως έτσι, τα εργαλεία της Leonarda Cianciulli μας περιγράφουν τον τρόπο που σκότωνε φίλες της και στη συνέχεια έφτιαχνε μπισκότα από το σώμα και το αίμα τους (;!), η βαλίτσα μέσα στην οποία ταξίδευε ο Ισραηλινός κατάσκοπος Mordechai Louk μας περιγράφει τον τρόπο που τελικά συνελήφθη το Νοέμβριο του 1964 στο αεροδρόμιο Fiumicino της Ρώμης όπου έφτασε με αεροπλάνο της United Arab Airlines, κ.λπ.

Με λίγα λόγια, αν βρεθείτε ποτέ στη Ρώμη, ακόμα και αν σας απωθεί η έννοια του κλασσικού μουσείου, σας προτείνω ανεπιφύλακτα να αναζητήσετε το Museo Criminologico όπου ειλικρινά θα έχετε τη μοναδική ευκαιρία να βιώσετε μία εντελώς διαφορετική εμπειρία και να έρθετε σε επαφή:
«με πτυχές του πολιτισμού […] για τις οποίες δεν ξέρατε σχεδόν τίποτα μέχρι τώρα και που έως σήμερα αντιμετωπίζατε ως επί το πλείστον βεβιασμένα ή δίνοντας τους υπερφυσική χροιά!»

C. Polidori

σημείωση:
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα: www.museocriminologico.it

---

νέα παράξενη σειρά
Ο Παράξενος Ταξιδιώτης
Ταξιδεύει σε Απαγορευμένα Μουσεία
Αλήθεια, τι καταλαβαίνετε διαβάζοντας τον τίτλο αυτής της στήλης; Γιατί ένα «μουσείο» μπορεί να είναι «απαγορευμένο»; Απαγορευμένο ως προς τι; Έχει απαγορευτεί η λειτουργία του; Οι γνώσεις που φυλάει αφορούν μία αθέατη, άγνωστη ή διαφορετική πλευρά της ιστορίας; Ή μήπως απαγορευμένο γιατί αποτελεί έναν τόπο όπου ο άνθρωπος έχει εξορίσει στιγμές της ιστορίας του που προσπαθεί πλέον να ξεχάσει; Και με τον όρο «μουσείο», τι εννοούμε; Κατ’ αρχήν, ξεχάστε τη συμβατική έννοια του όρου, ή μάλλον μην την αφήσετε να περιορίσει την αντίληψη σας. Λέγοντας «μουσείο» σε αυτή τη στήλη εννοούμε έναν χώρο που να έχει την ικανότητα να «εκπαιδεύσει» το συνειδητό επισκέπτη, όπως ακριβώς μπορεί ένα συμβατικό μουσείο. Με λίγα λόγια, μπορεί μεν να είναι ένα μουσείο όπως το νοούμε όλοι, αλλά μπορεί να είναι και ένα παρεκκλήσι, ένα ιστορικό θεματικό πάρκο, κάποια στοά, μία πλατεία, ή ακόμα και μία ολόκληρη πόλη. Άρα, ένα «απαγορευμένο μουσείο» είναι ένα μουσείο απαγορευμένης ιστορίας... τίποτα περισσότερο, τίποτα λιγότερο. Ας ταξιδέψουμε λοιπόν αναζητώντας τα, αναζητώντας την δική τους απαγορευμένη ιστορία...